TELEGRAMY KOŚCIUSZKOWSKIE
Ze zbiorów jednego z mieszkańców Ornety.
Barwne i ozdobne blankiety do wysyłania życzeń, wydawane z okazji różnorakich świąt narodowych, kościelnych i rodzinnych. Stanowiły jedną z form walki i metodę zachowania tożsamości narodowej, kultury, języka i ziemi. Jednym z pierwszych zastosowanych elementów dekoracyjnych był portret Tadeusza Kościuszki w otoczeniu godła narodowego Rzeczypospolitej Obojga Narodów – Orła Białego i Pogoni (telegram wydawany w latach 1895-1939), stąd wywodzi się nazwa – Telegramy Kościuszkowskie.
Kult Kościuszki rozwinął się w Wielkopolsce, w XIX w. Na wiadomość o śmierci Naczelnika, odprawiono w kościele farnym uroczyste nabożeństwo żałobne, które w niedługim czasie przekształciło się w manifestację patriotyczną. Na cześć Kościuszki usypano także trzy kopce – w Objezierzu k. Obornik, w Świętem k. Konina i Borysławicach Kościelnych k. Koła.
Pomysł drukowania wielkopolskich telegramów patriotycznych zrodził się w gronie działaczy Funduszu Kościuszkowskiego oraz Towarzystwa Ochrony Pracy Kobiet po 1894 r., w setną rocznicę insurekcji kościuszkowskiej. Dzięki okolicznościowym telegramom z wizerunkiem Tadeusza Kościuszki i hasłem „Cel narodowy i dobroczynny” zbierano fundusze na cele charytatywne, m.in.: na pomoc w kształceniu młodzieży.
Telegramy rozprowadzano za pośrednictwem czasopism: „Dziennik Poznański, „Kurier Poznański”, „Wielkopolanin”, Poznański „Bazar”, składu win Cichowicza, składu tytoniu i cygar Żychlińskiej oraz różnych zakładów poligraficznych, księgarni i sklepów na terenie zaboru pruskiego. Druki były ustawicznie poszukiwane przez policję i konfiskowane. By uniemożliwić przejmowanie przesyłek przez władze zaborcze nie wysyłano ich pocztą tylko przekazywano je przez gońców, najczęściej dzieci i młodzież. Opatrzone były specjalnym okrągłym lub prostokątnym znaczkiem ze skrótem TCL (Towarzystwo Czytelni Ludowych) lub napisem cel dobroczynny.
SYMBOLIKA TELEGRAMÓW KOŚCIUSZKOWSKICH
Gdy zaobserwowano wzrost zapotrzebowania na telegramy Wielkopolanie wykorzystywali rocznice ważnych wydarzeń historycznych oraz sylwetki bohaterów narodowych dla podtrzymania Polskości i patriotyzmu:
• W 1897 r. gen. Jan Henryk Dąbrowski wraz z legionistami.
• W 1898 r. portret Adama Mickiewicza.
• W 1910 Władysław Jagiełło i Jadwiga oraz książę Witold, brat Jagiełły.
• Polski orzeł biały i wstęgi o barwach narodowych, często w towarzystwie godła Litwy – Pogoń i Rusi – Michał Anioł, czyli ziem wchodzących w skład ziem przedrozbiorowej Rzeczypospolitej.
WIZERUNKI UMIESZCZANE NA TELEGRAMACH KOŚCIUSZKOWSKICH:
• Bohaterowie: Tadeusz Kościuszko, Stefan Czarniecki, Kazimierz Puławski, Jan Henryk Dąbrowski, Karol Kniaziewicz, książę Józef Poniatowski.
• Polscy królowie i książęta: Mieszko I, Dąbrówka, Bolesław Chrobry, Jadwiga, Jagiełło i jego brat Witold, Jan III Sobieski.
• Polscy poeci: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Henryk Sienkiewicz.
• Postaci ze świata muzyki: Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko i Ignacy Jan Paderewski.
• Widoki dwóch najstarszych świątyń Gniezna: ze św. Wojciechem uczącym pieśni „Bogurodzica” Bolesława Chrobrego i jego dwór.
• Miasta polskie: Poznań, Gniezno, Warszawa, Lwów, Gdańsk, Kraków z zamkiem na Wawelu.
• Ilustracje do dzieł z literatury oraz symbole i sceny religijne: Matka Boska Częstochowska.
• Sceny rodzajowe z polską dziatwą i postaciami z ludu, którym towarzyszy Orzeł Biały.
• Postacie chłopa i rzemieślnika z godłem Polski, stojące nad mogiłą Ojczyzny, opieczętowaną datami rozbiorów oraz powstań narodowych – listopadowego i styczniowego.
• Portret Mickiewicza i jego cztery pomniki: poznański, krakowski, lwowski, warszawski, z napisem: „On kochał cały naród”.
• Inne: husarze, rycerze, legioniści i kosynierzy, drużba na koniu, drużki, Anioł smutku z liściem palmowym w dłoni – symbol męczeństwa przy godłach Polski i Litwy.
HASŁA ZAMIESZCZANE NA WSTĘGACH:
• „Jeszcze kielich naszej doli wiele kropel ma, trzeba cierpieć, pić powoli, wypić aż do dna!”
• „Oświata. Pilność. Praca.”
• „Trzeźwość – świadomość ludu dokona cudu.”
• „Honor i Ojczyzna.”
• „Wszystko co nasze Ojczyzny jest.”
• „Nie rzucim ziemi.”
• „Na cele narodowe!”
• „Cel narodowy i dobroczynny.”
• Nieco zmieniona treść słów Stanisława Staszica – „Paść może naród wielki, zginąć tylko nikczemny.”
• „Szczęść Boże!”
• „Wiara, nadzieja i miłość.”
• „Niech nam żyje Para Młoda.”
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. tradycje podtrzymywano przez całe dwudziestolecie międzywojenne, zwyczaj słabł z upływem czasu. Zwiększyła się tematyka oprawy plastycznej, jednak poziom wyraźnie się obniżył. Po II wojnie światowej telegramy jako dokument narodowej przeszłości poszły w zapomnienie, a nawiązanie do niektórych symboli i szczytnych tradycji narodowych uważano za szkodliwe. Ostatni telegram wyszedł w 1954 r. Dziś Telegramy Kościuszkowskie, podobnie jak i wydawane wówczas pocztówki patriotyczne są niezwykłymi dokumentami minionej epoki, w której były orężem w walce o Polskość z pruskim zaborcą, walce trwającej sto lat, „Najdłuższej Wojnie Polaków”.
